logo doae
สมุนไพรไทยไม่ใช่เพียงแค่พืชพรรณธรรมชาติ หากแต่เป็นรากฐานวัฒนธรรมที่สืบทอด
มาหลายพันปี
ทุกส่วนของสมุนไพร
ตั้งแต่ราก ใบ ดอก ล้วนมีคุณค่า
ทั้งในด้านวัฒนธรรมและสุขภาพ
ในด้านวัฒนธรรม

สมุนไพรไทยคือหัวใจที่ทำให้อาหารไทยโดดเด่น
ด้วยรสชาติ กลิ่น และสีสันที่เป็นเอกลักษณ์

ในด้านสุขภาพ

สมุนไพรคือยาสามัญประจำบ้าน
ที่คนไทยพึ่งพามาตั้งแต่อดีตจนถึงปัจจุบัน

และในปัจจุบัน

สมุนไพรไทยได้ก้าวขึ้นสู่เวทีโลกในฐานะ Soft Power
ที่กำลังเป็นที่จับตามอง

สมุนไพร
กับอาหารไทย
เอกลักษณ์แห่งรสชาติพื้นถิ่น
สมุนไพรคือหัวใจสำคัญที่ทำให้อาหารไทยมีเอกลักษณ์ ทั้งในด้านรสชาติ กลิ่น สี และคุณค่าด้านสุขภาพ
อาหารไทยแทบทุกเมนูไม่ว่าจะเป็นต้ม แกง น้ำพริก หรืออาหารพื้นถิ่นต่าง ๆ
ล้วนพึ่งพาสมุนไพรเป็นองค์ประกอบสำคัญ
มีอากาศเย็นจึงนิยมอาหารที่ให้พลังงานสูง อาหารยอดนิยม เช่น แกงแค แกงฮังเล
น้ำพริกอ่อง น้ำพริกหนุ่ม ข้าวซอย
ขนมจีนน้ำเงี้ยว แคปหมู
แกงแค

สมุนไพรหลัก คือ

ใบชะพลู หรือผักแค

ใช้ผักพื้นบ้าน
ตามฤดูกาลเป็นส่วนประกอบ

ใบชะพลูช่วยบำรุงธาตุ ขับลม
แก้อาการท้องอืดท้องเฟ้อ
ช่วยขับเสมหะ

หวานจากเนื้อสัตว์และผักผสมกับ รสเผ็ดฝาด ขมของผักพื้นบ้าน

ที่ราบลุ่มอุดมสมบูรณ์ ศูนย์กลางการค้าและราชสำนัก ทำให้มีเมนูหลากหลายเช่น น้ำพริกกะปิ ห่อหมก ทอดมัน ปูจ๋า แกงจืด แกงเลียง แกงส้ม ข้าวผัด ยำต่าง ๆ
แกงเลียง

เครื่องแกงมีส่วน ประกอบของตะไคร้

กระชาย
พริกไทย

ใช้ผักพื้นบ้าน
ตามฤดูกาลเป็นส่วนประกอบ

กระชายและพริกไทยช่วย
ขับลม แก้ท้องอืด

หวานจากผักและกุ้งสด ผสมกับรสขม มัน เผ็ดร้อน

พื้นที่ค่อนข้างแห้งแล้ง จึงมักรับประทาน อาหารที่หาและประกอบได้ง่าย ๆ เช่น ซุปหน่อไม้ ต้มส้ม แกงอ่อม แกงเปรอะ แกงเห็ด แกงไข่มดแดง ตำบักถั่ว ส้มตำ
แกงเห็ด

เครื่องแกงมีส่วน ประกอบของตะไคร้

พริก หอมแดง
หรือ
กระเทียม ข่า
ตะไคร้ กะปิ

ใช้ผักพื้นบ้าน
ตามฤดูกาลเป็นส่วนประกอบ

ใบย่านางในน้ำแกง เพิ่มสี

ลดความดันโลหิต ป้องกันโรคหัวใจ บำรุงตับและไต

พื้นที่ส่วนใหญ่ติดทะเล อากาศร้อนชื้น ฝนตกตลอดปี อาหารทะเลอุดมสมบูรณ์ นิยมรสเผ็ดจัดจ้าน เช่น แกงไตปลา แกงส้ม แกงเหลือง ไก่ต้มขมิ้น ไก่กอแหละ คั่วกลิ้ง ข้าวยำ
คั่วกลิ้ง
พริกไทยดำ

เพิ่มกลิ่นและรสชาตมีประโยชน์หลากหลาย

พริกไทยอ่อน เพิ่มเนื้อสัมผัส และรสเผ็ดร้อนพร้อมสรรพคุณ ต้านอนุมูลอิสระ

ควบคุมความดัน ไปจนถึงช่วยระบบทางเดินอาหารและระบบหายใจ

ขมิ้นชัน ให้สีและกลิ่นที่เป็น เอกลักษณ์และมีสรรพคุณ ช่วยเจริญอาหาร แก้ท้องอืดเฟ้อ ลดอาการจุกเสียด

ภาคเหนือ
ภาคกลาง
มีอากาศเย็นจึงนิยมอาหารที่ให้พลังงานสูง
อาหารยอดนิยม เช่น แกงแค แกงฮังเล น้ำพริกอ่อง น้ำพริกหนุ่ม
ข้าวซอย ขนมจีนน้ำเงี้ยว แคปหมู
แกงแค
ภาคอีสาน
ที่ราบลุ่มอุดมสมบูรณ์ ศูนย์กลางการค้าและราชสำนัก ทำให้มี
เมนูหลากหลาย เช่น น้ำพริกกะปิ ห่อหมก ทอดมัน ปูจ๋า
แกงจืด แกงเลียง แกงส้มข้าวผัด ยำต่าง ๆ
แกงเลียง
ภาคใต้
พื้นที่ค่อนข้างแห้งแล้ง จึงมักรับประทาน
อาหารที่หาและประกอบได้ง่าย ๆ เช่น ซุปหน่อไม้ ต้มส้ม แกงอ่อม
แกงเปรอะ แกงเห็ด แกงไข่มดแดง ตำบักถั่ว ส้มตำ
แกงเห็ด
พื้นที่ส่วนใหญ่ติดทะเล อากาศร้อนชื้น ฝนตกตลอดปี
อาหารทะเลอุดมสมบูรณ์ นิยมรสเผ็ดจัดจ้าน เช่น แกงไตปลา
แกงส้ม แกงเหลือง ไก่ต้มขมิ้น ไก่กอแหละ คั่วกลิ้ง ข้าวยำ
คั่วกลิ้ง
(Gastronomy Tourism)
การท่องเที่ยวเชิงอาหาร

เป็นเทรนด์ท่องเที่ยวที่กำลังมาแรง สมุนไพรไทยจึงไม่เพียง "เพิ่มรสชาติ" แต่กลายเป็นเรื่องเล่าและประสบการณ์ของแต่ละพื้นถิ่นที่ทำให้ผู้ลิ้มลองประทับใจ

ยาสามัญประจำบ้าน
สมุนไพรไทย
กับการแพทย์แผนไทย

สมุนไพรไทยทำหน้าที่เป็นยาสามัญประจำบ้านที่ช่วยดูแลสุขภาพบรรเทาอาการเจ็บป่วยและป้องกันโรคต่างๆ มาตั้งแต่โบราณกาล ภูมิปัญญานี้สะท้อนความเข้าใจอย่างลึกซึ้งของบรรพบุรุษที่มองสมุนไพรเป็นเครื่องมือรักษาสุขภาพทั้งกายและใจ

ตำรับแพทย์
แผนไทย

สมุนไพรมีรสชาติเป็นตัวบอกสรรพคุณและการนำมาใช้รักษาอาการต่าง ๆ
เกิดเป็นองค์ความรู้เรื่อง “รสตัวยา” ที่จำแนกไว้เป็น 9 รส + 1 รส
  • รสฝาดชอบสมาน
  • รสเมาเบื่อแก้พิษ
  • แก้ลมรสเผ็ดร้อน
  • รสเค็มนั่นเชียว ซาบผิวหนัง
  • รสหวาน ซึมซาบไปตามเนื้อ
  • ดีโลหิต ชอบรสขม
  • เส้นเอ็นอ่อน รสมัน
  • รสจืด ทั้งหลาย ดับพิษ แก้ไข้
  • รสฝาด
    สรรพคุณ
    สมานแผล ทั้งแผลสดและแผลเปื่อย ใช้รักษาอาการท้องร่วง บิด และแผลในช่องปาก
    ตัวอย่าง
    ขมิ้นชัน ว่านชักมดลูก ไพล
  • รสหวาน
    สรรพคุณ
    บำรุงกำลัง บำรุงหัวใจ แก้อ่อนเพลีย แก้ไอ และช่วยฟื้นฟูร่างกาย
    ตัวอย่าง
    ชะเอมเทศ หญ้าหวาน
  • รสขม
    สรรพคุณ
    ลดไข้ แก้ร้อนใน แก้กระหายน้ำ กระตุ้นให้เลือดลมสูบฉีด ช่วยย่อยอาหาร ลดน้ำตาลในเลือด
    ตัวอย่าง
    มะระขี้นก ขี้เหล็ก ฟ้าทะลายโจร เพกา
  • รสร้อน
    สรรพคุณ
    แก้ลม ขับลม ขับเหงื่อ แก้จุกเสียด แน่นท้อง และบำรุงไฟธาตุ
    ตัวอย่าง
    ตะไคร้หอม พริกไทย ดีปลี กานพลู
  • รสมัน
    สรรพคุณ
    บำรุงเส้นเอ็นและข้อ ช่วยแก้ปวดเมื่อย บำรุงกำลัง และเสริมความแข็งแรงของร่างกาย
    ตัวอย่าง
    มะรุม แก่นกันเกรา
  • รสหอมเย็น
    สรรพคุณ
    บำรุงหัวใจ ทำให้สดชื่น แก้อ่อนเพลีย คลายเครียด
    ตัวอย่าง
    อบเชย พิมเสน หญ้าฝรั่น
  • รสเปรี้ยว
    สรรพคุณ
    กัดเสมหะ แก้กระหายน้ำ บรรเทาอาการไอ ช่วยให้เลือดลมเดินดี
    ตัวอย่าง
    มะขามป้อม ส้มแขก สมอพิเภก
  • รสเค็ม
    สรรพคุณ
    ขับเสมหะ รักษาโรคผิวหนัง แก้อาการคัน แก้เมือกในลำไส้
    ตัวอย่าง
    ฝาง
  • รสจืด
    สรรพคุณ
    เหมาะกับผู้ป่วยพักฟื้น ใช้ดับพิษ แก้ไข้ และช่วยระบายสารพิษออกจากร่างกาย
    ตัวอย่าง
    รางจืด
  • รสเมาเบื่อ
    สรรพคุณ
    แก้พิษ แก้ปวดแผลจากพิษแมลงและสัตว์กัดต่อย พบในตำรับ ยาแก้พิษและบำรุงโลหิต
    ตัวอย่าง
    ชุมเห็ดเทศ ขลู่ ทองพันชั่ง

แม้สมุนไพรจะเป็นยาสามัญประจำบ้าน แต่การใช้ที่ไม่ถูก อาจก่อให้เกิดอันตรายได้

ช่วยลดความเสี่ยงจากการใช้สมุนไพร

ใช้พืชสมุนไพรที่ถูกชนิด

ใช้ราก ใบ ดอก ผล หรือเปลือกให้เหมาะกับสรรพคุณ

ปริมาณต้องพอเหมาะ ไม่มากหรือน้อยเกินไป

เลือกรูปแบบการใช้ เช่น ต้ม ชง กินสด หรือใช้ภายนอก

ต้องเลือกใช้สมุนไพรตรงกับอาการหรือโรค
แนวโน้มตลาด
สมุนไพรโลก
ในปัจจุบัน กระแสการดูแลสุขภาพเชิงป้องกันและการเลือกใช้ผลิตภัณฑ์จากธรรมชาติ
เป็นเมกะเทรนด์ระดับโลก ผู้บริโภคให้ความสำคัญกับสินค้าที่
ความปลอดภัย
ความเป็นธรรมชาติ
ประสิทธิภาพของสินค้า
ส่งผลให้ความต้องการผลิตภัณฑ์สมุนไพรเพิ่มสูงขึ้นอย่างต่อเนื่องไม่ว่าจะเป็นอาหาร
ผลิตภัณฑ์เสริมอาหาร ยา เครื่องสำอาง หรือผลิตภัณฑ์สปา
ข้อมูลตลาดปี
2561 – 2566

อาหารและผลิตภัณฑ์เสริมอาหาร มีมูลค่าตลาดสูงสุด รองลงมาคือ ยาและสมุนไพร เครื่องมือแพทย์ และเครื่องสำอาง

และในปี
2568

คาดว่าผู้บริโภคจะให้ความสำคัญกับสินค้าเพื่อสุขภาพแบบองค์รวมมากขึ้น โดยเฉพาะผลิตภัณฑ์เสริมอาหารเพื่อเสริมภูมิคุ้มกัน จากสารสกัดธรรมชาติ ผลิตภัณฑ์บำรุงผิวด้วยสมุนไพรและผลิตภัณฑ์เสริมอาหารชนิดผงพร้อมชง (Functional Powder) ที่สะดวกต่อการใช้ในชีวิตประจำวัน

ปี 2567 มูลค่าตลาดค้าปลีกสมุนไพรโลกสูงถึง
60,589.8 ล้านเหรียญสหรัฐ

โดยไทยอยู่ในอันดับที่ 10 ของโลก
1,265.6 ล้านเหรียญสหรัฐ

สมุนไพรไทย

ที่เป็นที่ต้องการในตลาดโลก

จากความโดดเด่นทั้งด้านสรรพคุณและมูลค่าทางเศรษฐกิจ
ทำให้สมุนไพรทั้ง 3 ชนิด ถูกจัดเป็นส่วนหนึ่งใน

Herbal Champions
15 รายการ

เพื่อผลักดันสู่ตลาดโลก และสร้างมูลค่าเศรษฐกิจให้ประเทศ

กลุ่มที่ 1
สมุนไพรที่มีความพร้อมเพื่อการพัฒนาต่อ
ยอด 3 รายการ ได้แก่ ขมิ้นชัน
ฟ้าทะลายโจร และกระชายดำ
กลุ่มที่ 2
สมุนไพรที่มีศักยภาพและต้องการความต่อเนื่องในการพัฒนา 12 รายการ ได้แก่ บัวบก มะขามป้อม ไพล ขิง กระชาย ว่านหางจระเข้ กวาวเครือขาว มะระขี้นก เพชรสังฆาต กระท่อม กัญชง และกัญชา

และเพื่อเสริมศักยภาพการแข่งขันในตลาดโลก
การสร้างเอกลักษณ์และมูลค่าเพิ่มของสมุนไพรไทย จึงไม่เพียงแต่พึ่งพาสรรพคุณทางยา

พื้นที่ปลูกและสิ่งบ่งชี้
ทางภูมิศาสตร์

(Geographical
Indications: GI)

ที่ทำให้ผู้บริโภครับรู้ถึงเอกลักษณ์เฉพาะถิ่น เช่น

  • บุกแม่ฮ่องสอน
    รู้จักในชื่อ บุกไข่หรือบุกเนื้อทราย ลักษณะหัวกลมแป้น เมื่อแห้งจะเป็นสีน้ำตาลมีส่วนช่วยควบคุมน้ำหนัก และลดคอเลสเตอรอล
  • ขมิ้นชันสุราษฎร์ธานี
    เนื้อสีเหลืองส้ม มีกลิ่นหอมจากน้ำมันหอมระเหย
  • พริกไทยตรัง
    กลิ่นฉุนเป็นเอกลักษณ์ รสเผ็ดร้อน มีทั้งแบบสด(พริกไทยอ่อน) เม็ดแห้งและป่น
  • พริกไทยจันท์
    กลิ่นหอมฉุนเฉพาะตัว รสเผ็ดร้อน มีแบบเม็ดแห้งและป่น
  • หมากเม่าสกลนคร
    ผลกลม เปลือกบาง มีกลิ่นหอมผลไม้ นิยมบริโภคสดหรือแปรรูป
  • น้ำหมากเม่าสกลนคร
    เครื่องดื่มน้ำผลไม้จากผลหมากเม่าสุก รสหวานอมเปรี้ยวเจือฝาด
  • ส้มควายภูเก็ต
    ทรงผลกลม ร่องผิวเปลือกตื้น รสเปรี้ยวจัด ใช้ได้ทั้งผลสด แบบแห้ง และผงในอาหารและยาสมุนไพร

การคุ้มครอง GI

การคุ้มครอง GI ไม่เพียงช่วยรักษาเอกลักษณ์สมุนไพรท้องถิ่น
แต่ยังสร้างความมั่นใจด้านคุณภาพ เพิ่มรายได้แก่เกษตรกร
และขยายตลาดเชิงพาณิชย์สู่ระดับสากล

สมุนไพรไทยคือเรื่องราวของความเชื่อมโยง จากครัวไทยที่อบอวลด้วยกลิ่นหอมของเครื่องแกงสู่ยาสามัญที่รักษาคน
ในครอบครัวไปจนถึงสินค้านวัตกรรมที่สร้างโอกาสในตลาดโลกความหลากหลายนี้พิสูจน์ให้เห็นว่าสมุนไพรไม่ใช่เพียง
อดีตที่ถูกสืบทอดแต่คืออนาคตที่พร้อมขับเคลื่อนสังคม เศรษฐกิจ และวัฒนธรรมไทยในวันที่โลกกำลังมองหาคำตอบ
จากธรรมชาติ สมุนไพรไทยจึงเป็นทั้งมรดกภูมิปัญญาและ Soft Power หากประเทศไทยสามารถสืบสานภูมิปัญญา
ควบคู่กับการพัฒนา และสร้างมาตรฐานสากล เป้าหมายในการเป็น “ศูนย์กลางสมุนไพรโลก” จะไม่ใช่วิสัยทัศน์ที่ไกลเกินเอื้อมอีกต่อไป
จัดทำ : กลุ่มพัฒนาสื่อส่งเสริมการเกษตร
สำนักพัฒนาการถ่ายทอดเทคโนโลยี กรมส่งเสริมการเกษตร | ออกแบบและผลิต : บริษัท คลิกเน็กซ์ อินโนเวชั่น จำกัด